به گزارش سینماپرس، نخستین نشست گفتمان تئاتر دفاع مقدس به مناسبت چهلمین سالگرد دفاع مقدس به بررسی چهل سال دست آوردهای تئاتر دفاع مقدس پرداخت. این نشست به همت سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس و در تسنیم برگزار شد. در این نشست مهرداد رایانی مخصوص عضو هیات علمی دانشگاه - مدرس و پژوهشگر، دکتر محمد عارف عضو هیات علمی دانشگاه - مدرس و پژوهشگر و ایرج افشاری اصل مدیر هنرهای نمایشی دفاع مقدس سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس نویسنده - کارگردان مدرس و پژوهشگر تئاتر حضور داشتند.

در این نشست هر کدام از حاضران به بیان دیدگاهشان درباره تئاتر دفاع مقدس و روندی که طی چهار دهه گذشته طی کرده، پرداختند. در ادامه متن صحبت‌های هر کدام از حاضران در این نشست را می‌خوانید:

برای ۲۰۰ سال آینده‌ی دفاع مقدس متریال داریم

ایرج افشاری: هر زمان که صحبت از دفاع مقدس می‌شود یاد این دو بیت می‌افتم که به راستی نمایی کُلی از دوران دفاع مقدس است:

گفتم کجا گفتا به خون / گفتم چه وقت گفتا کنون
گفتم سبب گفتا جنون / گفتم مرو خندید و رفت

در این نشست می‌خواهیم به بررسیِ اوضاع تئاتر دفاع مقدس در چند دهه گذشته بپردازیم.

محمد عارف: پس از آنکه جنگ شروع شد، آرام آرام مسئولان به این نتیجه رسیدند که جبهه‌های جنگ و البته تمام جامعه به فعالیت‌های هنری و فرهنگی نیاز دارد. براساس همین مسئله تئاترهای مختلف برای اجرا در جبهه‌ها و البته شهرها شکل گرفت.
تعامل میان تئاتر و دفاع مقدس از همان اول شکل گرفت و در این سال‌ها این تعامل دچارِ فراز و فرودهای بسیاری شد. گاهی تئاتر دفاع مقدس را حمایت کردند و گاهی هم به حال خود رها شد.
اقیانوس تئاتر دفاع مقدس بسیار عمیق است. اما ما هنوز به عمقِ این تئاتر نرسیده‌ایم. برای ۲۰۰ سال آینده‌ی تئاتر دفاع مقدس، هنوز متریال وجود دارد. نگاه ما به این مقوله عمیق نیست و همین مسئله موجب شده که در این عرصه تئاتر دفاع مقدس، چندان موفق نباشیم.

تفاوت‌های تئاتر جنگ، تئاتر دفاع مقدس و تئاتر مقاومت /تئاتر ضد جنگ که بد نیست

مهرداد رایانی مخصوص: وقتی جنگ شروع شد، هنرمندان سعی کردند که آنها هم در کنار رزمندگان و مردم باشند و نقشی در جنگ داشته باشند. در همان دهه اول رویکرد معناگرایی در تئاتر دفاع مقدس وجود داشت. پس به همین دلیل تئاترهای تهییجی، تئاتر تبلیغی، تئاتری که به فرهنگ دفاع مقدس بپردازد و انواع دیگری از تئاترها در آن دوران شکل گرفت.
ستاد فرهنگی جنگ مسئول اصلی این کار بود. در  این دوره سراغ دو واژه تئاتر جنگ و دفاع مقدس رفتیم. وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در صدر این فعالیت‌ها بود و جشنواره‌ای برای تئاتر دفاع مقدس تشکیل داد.
در بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، از ما دعوت کردند و آنها هم می‌خواستند فعالیتی در این زمینه داشته باشند.
در دهه دوم انقلاب تئاتر دفاع مقدس سازمان دهی شد. انجمن تئاتر دفاع مقدس و بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس ایجاد شدند که در زمینه سازماندهی آثار تئاتر دفاع مقدس را تولید کنند.
بخش سوم فعالیت‌ها به صورت تحلیل بود و آثار تئاتر به صورت تحلیلی شکل گرفتند. در دهه چهارم با بازنگری مواجهیم. بازنگری که می‌خواهد بگویم در این چند دهه با چه مبانی فکری پیش آمده‌ایم.
تئاتر جنگ، تئاتر دفاع مقدس و تئاتر مقاومت سه عنوانی هستند که در این سال‌ها ما با آنها مواجه بوده‌ایم. این عنوان‌ها اشتراک‌هایی با هم دارند، اما در عین حال تفاوت‌های محسوسی با هم دارند.
بحث مقاومت چیزی نیست که یک روزه شکل گرفته باشد. این فرهنگ، عقبه‌ای ۴۰ ساله دارد. حدود ۲۰ سال پیش جرقه‌های حضور مقاومت در تئاتر شکل گرفت.
ما به سه شکل با پدیده تئاتر مواجهیم که تمام این مولفه‌ها ایدئولوژیک هستند. کسی که توقع‌های تئاتر دفاع مقدس را دارد، نمی‌تواند مصادیقش را در تئاتر جنگ ببیند.
باید ببینیم درباره چه چیزی صحبت می‌کنیم و چه انتظاری داریم.
گاهی می‌شنوم که می‌گویند برخی تئاترها ضد جنگ هستند. خب تئاتر ضد جنگ که بد نیست. هیچ آدم عاقلی با جنگ موافق نیست. اما ما می‌گوییم تئاتر دفاع مقدس‌مان چیزی دارد که جاهای دیگر ندارد.

اگر از شعار دادن دور شویم موفق خواهیم بود

محمد عارف: باید دید که در طول این سال‌ها و در حوزه تئاتر دفاع مقدس آیا به نمایشِ ایرانی رسیده‌ایم. آیا تئاتری داشته‌ایم که در هر کجای جهان اجرا شود، بدانند ایرانی است.
بسیاری از کشورهای دنیا معتقدند که در جنگ هم حتی باید به دشمن کمک کرد. ما اگر از شعاردادن دور شویم می‌توانیم موفق باشیم. اگر از این اندیشه دور شویم که تمام عراقی‌ها بد بودند و فقط ما خوب بودیم، به شدت موفق خواهیم بود.

آثار دفاع مقدس را برای دیگر کشورها ترجمه نکرده‌ایم

رایانی مخصوص: پس از چهار دهه از انقلاب، می‌بینیم که تعداد زیادی نیروهای خوب و کاربلد از حوزه تئاتر دفاع مقدس وارد عرصه تئاتر شدند. خودِ من با آثار دفاع مقدس وارد عرصه تئاتر شدم. حمید آزرنگ، حمیدرضا رادی و بسیاری دیگر از چهره‌های تئاتری به واسطه دفاع مقدس وارد تئاتر شدند.
پس تئاتر دفاع مقدس به عنوان یک پدیده تاثیرگذار بوده است.

مهدی حامد سقاییان کتابی در چهار جلد نوشته و در آن تمامی تولیدهای تئاتر دفاع مقدس در این سال‌ها را فهرست کرده است.
طیفی که نمایش «ننه خزیره» را آماده کردند، امروز در طیفی قرار دارند که خیلی با حوزه دفاع مقدس ارتباط چندانی ندارند. اما در آن زمان آنها هم تحت تاثیر دفاع مقدس بودند.
همه جشنواره‌ها بخشی با عنوان تئاتر جنگ یا تئاتر دفاع مقدس داشت. شاید برخی ایراد بگیرند که تئاتر دفاع مقدس سال‌هاست که فعالیت می‌کند و شاید حدود ۱۰ هزار نمایش ساخته شده باشد. برخی می‌گویند در میان این همه تئاتر نباید چند نمایشِ ماندگار باشد؟
ما با چهل سال فعالیت می‌خواهیم تئاترِ ماندگار و بزرگ ارائه کنیم؟ آیا همین نمایشنامه‌های دفاع مقدسی به زبان‌های مختلف ترجمه شده است که بتوانیم آثارمان را با آثار دیگر کشورها مقایسه کنیم؟
از نظر کمی فعالیت‌های مناسبی در عرصه تئاتر دفاع مقدس انجام شده است.
ما یک فرایند ۱۵۰ ساله در تئاتر ایران داریم. شما مشکلات تئاتر دفاع مقدس را ببینید و بعد مقایسه کنید با ضعف‌هایی که در زمینه تئاتر کشورمان وجود دارد.

تئاتر دفاع مقدس به مطالعات ژرف‌تری نیاز دارد

محمد عارف: ایران نسبت به دیگر نقاط جهان، بیشترین حمایت را از تئاتر جنگ داشته است. پژوهش‌های ما بیشتر در سطح است و در حد یادداشت هستند. در برخی تئاترهای دفاع مقدس می‌بینیم که مثلا یک جانباز شخصیتی کاملا مثبت دارد. اما دنیا این چیزها را نمی‌خواهد. دنیا می‌خواهد که با زوایای مختلف آدم‌ها آشنا شود.
به مطالعات ژرف‌نگرانه بیشتری نیاز داریم. ما هشت سال درگیر جنگ بوده‌ایم و این مدت زیادی  است.
اگر نمایشنامه‌هایی داشته باشیم که نشان دهد کسی مثل صدام آمد و جنگ را شروع کرد و در نهایت به خفت و خاری رسید، موفقیت بسیاری خواهیم داشت. ما باید نشان دهیم که صدام آغازگر جنگ بود و همان شخص در نهایت در عینِ خفت و خاری گرفتار شد.
باید مخاطب‌شناسی کنیم. باید آنقدر خوب کار کرد تا مخاطب خودش دنبال این ژانر از تئاتر بیاید. باید ببینیم که چه کاری نکردیم که این تئاتر نتوانست موفقیت بالایی داشته باشد.

دولت و حاکمیت بهتر است برای تئاتر دفاع مقدس کاری نکنند / تئاتر دفاع مقدس باید روی پای خودش بایستد

رایانی مخصوص: این روزها معتقدم که اگر مسئولان کاری قرار است بکنند و برنامه‌ای برای آینده‌ی تئاتر دفاع مقدس دارند، بهتر است دست نگه دارند و هیچ کاری نکنند. اگر می‌خواهیم موفق باشیم، پیشنهاد می‌کنم که دولت و حاکمیت کاری در این زمینه نکنند. برای اینکه تئاتر دفاع مقدس پوست اندازی کند، باید خودش و به صورت خودجوش پیش برود.
ما پدیده‌ای داریم با عنوان تعزیه که البته الان کم‌رنگ شده است. در دهه‌های گذشته تعزیه برگزار می‌شد و هنرمندان تعزیه هم حضور فعالی داشتند و اتفاقا خیلی از آثارشان با موفقیت مواجه میشد. یادم هست که در گذشته تعزیه‌ها به صورت خودجوش برگزار می‌شد و بانی بسیاری از تعزیه‌ها همان مردم بودند.

نباید به صورتی باشد که همیشه دستی پشت تئاتر دفاع مقدس باشد، به نظرم باید از این مسئله گذر کرد. باید اجازه داد تا تئاتر دفاع مقدس روی پای خودش بایستد.
معتقدم که از همین تئاتر دفاع مقدس می‌توان کسب درآمد کرد. برند تئاتر دفاع مقدس را باید معرفی کرد.
هرچقدر ما متولی بودن این عرصه را به هنرمندان و بخش خصوصی واگذار کنیم، موفق‌تر خواهیم بود.

تئاتر دفاع مقدس به رنسانس نیاز دارد

محمد عارف: معتقدم که باید در عرصه تئاتر دفاع مقدس یک گذار داشته باشیم. معتقدم تئاتر دفاع مقدس به رنسانس نیاز دارد. باید از نظر تبارشناسی، مردم شناسی و دیگر مسائل تحقیقات داشته باشیم.

رایانی مخصوص: اگر تئاتر ما مزاحمت‌هایی نداشته باشد، تردید ندارم که طی ۱۰ سال آینده، کشورهای اروپایی و دیگر کشورها از تئاتر ایران بسیار می‌شنوند.
ما فضای بین الملل را در عرصه تئاتر تحت تاثیر قرار نداده‌ایم.